عبدالله بن احمد آل خلیفهآلِ خَلیفه، سلسله‌ای مالکی مذهب از عرب‌های عَتوبی عربستان که در نخستین سال‌های سده ۱۸م به کرانه‌های جنوبی خلیج فارس کوچیدند، درحدود ۱۱۹۶ق/۱۷۸۲م مجمع الجزایر بحرین را گرفتند و تا امروز بر بحرین فرمانروایی دارند. یکی از شخصیت‌های این خاندان، عبدالله بن احمد است. ۱ - معرفی اجمالیعبدالله بن احمد (۱۲۳۶-۱۲۵۸ق/۱۸۲۱-۱۸۴۲م). یکی از شخصیت‌های خاندان آل خلیفه است. ۲ - نظام فرمانراوایی دوتنهسران آل خلیفه پس از تسخیر بحرین، «نظام فرمانراوایی دوتنه» را به کار بستند که برپایه آن دو تن از پسران، پدر را در دوران حکومت یاری می‌کردند و پس از مرگ او فرمانروایی را ادامه می‌دادند و در همه کارهای اجرایی شرکت می‌جستند. گاه نیز پسر بزرگ به انجام کارهای گوناگونِ فرمانروا فراخوانده می‌شد. [۱]
رمیحی، محمد، البحرین مشکلات التغییر السیاسی والاجتماعی، ج۱، ص۴، لندن و نیویورک، باوکر، ۱۹۶۷، ص۱۵۰.
به هر روی، عبدالله در دوران حکومت سلمان شریک قدرت وی بود و به همین دلیل است که امضای هر دوتن را به عنوان «شیوخ بحرین» در پای پیمان ۱۲۳۵ق/۱۸۲۰م بریتانیا با شیوخ خلیج فارس می‌توان دید. [۲]
تاج بخش، غلامرضا، پرسش و جزایر بحرین، ج۱، ص۳۰۰، پاریس، ۱۹۶۰.
[۳]
تاج بخش، غلامرضا، پرسش و جزایر بحرین، ج۱، ص۳۰۱، پاریس، ۱۹۶۰.
۲.۱ - لغو فرمانروایی دوتنهاین نظام تا زمان حکومت شیخ عیسی در ۱۲۸۶ق/۱۸۶۹م ادامه یافت، اما در پی مرگ شیخ سلمان، عبدالله خواست که فرمانروای مطلق بحرین شود. این اندیشه، جنگ‌های خونینی در درون خاندان حاکم برانگیخت، و اگرچه در آغاز به پیروزی عبدالله انجامید، اما وضع سیاسی و اقتصادیِ بحرین را به آشفتگی کشانید. ناخشنودی مردم روز به روز بیش‌تر می‌شد. جزایر بر اثر کوچ اهالی تهی ماند و شهرها رو به ویرانی نهاد. [۴]
رمیحی، محمد، البحرین مشکلات التغییر السیاسی والاجتماعی، ج۱، ص۵، لندن و نیویورک، باوکر، ۱۹۶۷، ص۱۵۰.
به هر حال، عبدالله در آغاز کار خود و پیش از بالا گرفتن کشمکش‌های درون خاندان، در صدد گسترش قلمرو حکومت خود برآمد و به احساء و قُطَیف لشکر کشید و آن‌جا را گرفت، اما دیری نگذشت که وهابیان او را بیرون راندند. [۵]
زرین قلم، علی، سرزمین بحرین، ج۱، ص۱۱۹، تهران، سیروس، ۱۳۳۷ش.
[۶]
بایندر، غلامعلی، خلیج فارس، ج۱، ص۱۲۴، خرمشهر، ۱۳۱۷ش.
او چندی بعد عصیان پسران خود را به وسیله محمد و علی، نوه‌های برادرش سلمان، سرکوب کرد.۲.۱.۱ - حاکمیت مصر بر بحریندر میان سال‌های ۱۲۵۴ و ۱۲۵۶ق/۱۸۳۸ و ۱۸۴۰م دومین تاخت‌وتاز مصری‌ها بر وهابیان، به فتح احساء انجامید و حاکم وهابی به بحرین گریخت. مصریان از شیخ عبدالله خواستند که حاکم وهابی را تسلیم کند و به آنان مالیات بپردازد و یکی از فرزندان خود را به عنوان گروگان به اردوی مصر بفرستد. شیخ سرانجام در ۱۲۵۵ق/۱۸۳۹م با «خورشید پاشا» فرمانده ارتش «محمدعلی پاشا» در نجد پیمانی بست که براساس آن حاکمیت مصر را بر بحرین به رسمیت شناخت و پذیرفت که سالانه ۰۰۰‘۳ ریال به عنوان زکات بحرین به حکومت مصر بپردازد. اما به دنبال انعقاد «پیمانِ لندن» در ۱۲۵۶ق/۱۸۴۰م میان دولت‌های عثمانی، بریتانیا، روس و پروس و اتریش که محمدعلی پاشا را به مرزهای مصر بازگرداند، این تعهد بحرین نسبت به مصر بی‌اعتبار گردید [۷]
رمیحی، محمد، البحرین مشکلات التغییر السیاسی والاجتماعی، ج۱، ص۱۱، لندن و نیویورک، باوکر، ۱۹۶۷، ص۱۵۰.
و شیخ که این بار خود را از سوی محمد و علی، پسران خلیفه بن سلمان، در خطر می‌دید به حکومت ایران نزدیک شد. [۹]
زرین قلم، علی، سرزمین بحرین، ج۱، ص۱۱۸، تهران، سیروس، ۱۳۳۷ش.
[۱۰]
زرین قلم، علی، سرزمین بحرین، ج۱، ص۱۲۰، تهران، سیروس، ۱۳۳۷ش.
۲.۱.۲ - پایان کارسرانجام محمد و علی به کمک نیرویی که از اهالی کیش فراهم آوردند [۱۱]
بایندر، غلامعلی، خلیج فارس، ج۱، ص۱۲۵، خرمشهر، ۱۳۱۷ش.
عبدالله را در ۱۲۵۸ق/۱۸۴۲م شکست دادند. او برای کمک خواهی از آل صباح به کویت رفت، اما نتیجه‌ای نگرفت، پس برای کسب یاری به نجد و سپس به مسقط رفت، ولی توفیق نیافت و سرانجام در مسقط بیمار شد و در همان‌جا درگذشت. ۳ - پانویس
۴ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «آل خلیفه»، ج۱، ص۴۱۳. |